خروج نگران کننده سرمایه های انسانی و مادی

✍️حسین سلاح‌ورزی

منبع : صفحه تلگرام مجمع فعالان اقتصادی

خبرهای شوم و وقایع ناگوار و بداقبالی‌های بی‌پایان، این روزها سهم مردم ایران از سفره روزگار است. یکی از این بداقبالی‌ها نیز این است که مقامات ارشد سیاسی و اقتصادی، تشخیص داده‌اند نباید برخی اطلاعات و آمار به شهروندان ارائه شود؛ چون ممکن است موجب افسردگی شهروندان شده و به کلیت نظام سیاسی آسیب برساند. یکی از این آمارها، که اکنون از سوی بانک مرکزی ارائه نمی‌شود؛ آمار حساب سرمایه است. این آمار که پیش از این در نشریه نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی منتشر می‌شد؛ تراز سرمایه ارزی را نشان می‌داد و شهروندان می‌فهمیدند با احتساب جریان ورود و خروج ارز و مقایسه آن با صادرات و واردات، در طول یک دوره زمانی مشخص، چه میزان سرمایه به صورت ارزهای خارجی وارد کشور شده یا کشور را ترک کرده است. کارشناسان با محاسبه همین شاخص بود که در سال ۱۳۹۷ برآورد کردند؛ در یک دهه منتهی به ۱۳۹۷، سالانه به‌طور متوسط، ۱۸ میلیارد دلار خروج سرمایه از ایران صورت گرفته است. این عدد در شرایطی برآورد شده است که به دلیل تعریف‌های گوناگون از خروج سرمایه که برخی آن را معادل فرار سرمایه می‌دانند؛ آمار ورود یا خروج سرمایه ارزی به کشور، نه‌فقط یک متغیر اقتصادی، بلکه انعکاسی از ارزیابی فعالان اقتصادی در مورد ظرفیت رشد و توسعه سرمایه‌گذاری در کشور است.پیش از تحریم ایران از سوی آمریکا، در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱، سیاست‌های اقتصادی گیج‌کننده و پررمزوراز دولت‌های نهم و دهم عامل اول برای ناامن شدن فضای سرمایه‌گذاری بود.سیاست خارجی کشور، از حالت عادی قبلی خارج شد؛ و تحریم گسترده ایران، از سوی غرب، در دستور کار قرار گرفت و در این وضعیت طبیعتاً خروج سرمایه‌های مالی و انسانی از کشور شتاب بیشتری گرفت. در حالی که گمان می‌رفت با تغییر دولت در سال ۱۳۹۲ و روی کار آمدن دولتی، که صلح با جهان و اعتدال در سیاست داخلی را راهبرد خود اعلام کرده بود، شرایط به‌طور بنیادین تغییر یابد؛ اما متاسفانه چنین نشد تا روند مهاجرت سرمایه از کشور همچنان قصه‌ای غم‌انگیز و پایان‌نیافته بماند. در حالی که بانک مرکزی از دادن آمارهای رسمی در زمینه وضعیت خروج ارز از کشور اجتناب می‌کند؛ تخمین‌هایی که از زبان سیاستمداران و کارشناسان در رسانه‌ها و اخبار منعکس می‌شود؛ بیانگر وخیم‌تر شدن روند خروج سرمایه از کشور است.در سال ۹۶ حدود ۳۰ میلیارد دلار ارز از کشور خارج شده است. خبر خروج سرمایه ۳۰ میلیارددلاری از کشور، آنچنان سهمگین بود که برخی دولتی‌ها سعی کردند این خبر را ناشی از سوگیری آماری معرفی کنند؛ اما، چندی بعد، صندوق بین‌المللی پول در گزارش دوره‌ای خود از اقتصاد ایران، میزان خروج سرمایه از ایران را حدود ۲۷ میلیارد دلار برآورد کرد. این موضوع با توجه به التهابات ارزی سال ۹۷ طبیعی جلوه داده شد؛ تا اینکه معاون وقت وزیر اقتصاد اعلام کرد: در سال ۹۷، از مجموع بیش از ۴۴ میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات غیرنفتی کشور، ۳۰ میلیارد دلار آن، نه به صورت کالا و نه در هیچ قالب دیگری وارد کشور نشده است.

در کنار اخبار نگران‌کننده از خروج سرمایه مالی، آمارهای غیررسمی از خروج ایرانیان نخبه و حتی افراد عادی از کشور به شکل‌ها گوناگون نیز در رسانه‌ها منتشر شده است. که نشان‌دهنده ضریب همبستگی فزاینده میان خروج سرمایه‌های مالی و انسانی از کشور است.اگر صاحبان دارایی مالی و صاحبان دانش و تخصص، احساس کنند در جایی که زندگی می‌کنند آینده روشنی پیش‌روی آنها و دارایی آنهاست؛ برای حضور و فعالیت درازمدت در همان سرزمین برنامه‌ریزی می‌کنند و اموال خود را نیز درهمان جا نگه می‌دارند. امروز سیاست خارجی ایران، به‌گونه‌ای آرایش گرفته است که کشور را با بزرگ‌ترین قدرت نظامی و سیاسی جهان، تا آستانه جنگ پیش برده. همین یک متغیر، برای اینکه صاحبان سرمایه و تخصص و دانش، احساس امنیت نکنند کافی است . از سوی دیگر نوع رقابت‌ها و حتی می‌توان گفت منازعات سیاسی در داخل، برای کسب قدرت مستقر در نهادهایی مثل دولت و مجلس نیز به گونه‌ای است که به نظر بخش بزرگی از شهروندان، ترتیب و روالی غیرمنطقی بر آن حاکم است و احتمال اینکه مدیریت سیاسی به دست مدیران و متخصصان و صاحبان سرمایه باشد روند کاهنده دارد.توزیع قدرت در ایران امروز به سطحی از عدم توازن و ناکارآمدی رسیده است که بروز یک گشایش جدی، در آینده کوتاه‌مدت و میان‌مدت، چندان قابل انتظار نیست؛ اما به‌عنوان یک شروع امیدوارکننده؛ کاش سیاستگذاران باور کنند که امکان صیانت از مال، همچون صیانت از جان مهم است و بر رفتارهای سیاسی و اجتماعی مردم تاثیر می‌گذارد.